Jedną z podstawowych metod profilaktyki zakażeń szpitalnych jest stosowanie przez pracownika środków ochrony osobistej, w tym fartuchów, rękawic, masek, okularów i butów, w celu ochrony przed kontaktem z czynnikami o działaniu chorobotwórczym i poprawy bezpieczeństwa pracy.
Pracodawca powinien określić rodzaj środków ochrony osobistej zalecanych do stosowania podczas wykonywania poszczególnych czynności medycznych. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze stanowią własność pracodawcy, który zobowiązany jest do ich prania, odkażania i ewentualnej naprawy. Dobór i nieodpłatne przekazanie środków ochrony osobistej powinien być właściwy dla danej osoby (rozmiar, rodzaj tworzywa) i określonego zadania lub narażenia (zachlapanie, powstanie aerozolu, kontakt bezpośredni z materiałem zakaźnym). Szczegółowe przepisy zawarte są w Ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r., Kodeks pracy, Dz.U. Nr 24, poz. 141).
Fartuchy ochronne są stosowane w celu ochrony personelu przed skażeniem drobnoustrojami pochodzącymi od pacjentów i ze środowiska szpitalnego, a także ochrony pacjentów przed mikroorganizmami kolonizującymi personel. Powszechnie stosowane bawełniane fartuchy nie stanowią bariery dla drobnoustrojów, stąd w sytuacji ryzyka masywnego skażenia (toaleta chorego, usuwanie zawartości ssaków, butli drenażowych, worków na mocz, basenów) polecane są fartuchy foliowe jednorazowego użytku. W kontakcie z jałowymi tkankami (zabiegi chirurgiczne i inne procedury inwazyjne) wymagane są fartuchy sterylne.
Rękawice redukują ryzyko przeniesienia drobnoustrojów ze środowiska na skórę rąk i odwrotnie. W połączeniu z efektywną dekontaminacją rąk istotnie zmniejszają ryzyko wystąpienia infekcji krzyżowych. Podczas procedur aseptycznych (zabieg operacyjny, cewnikowanie pęcherza, zakładanie cewników donaczyniowych centralnych itp.) i kontaktu ze sterylnym sprzętem stosowane są rękawice sterylne. Rękawice niesterylne należy nałożyć przed spodziewanym kontaktem z płynami ustrojowymi, wydzielinami i wydalinami. Podstawową zasadą jest używanie rękawic do jednej procedury z koniecznością ich wymiany, jeśli zabiegi (np. pielęgnacyjne) należą do rożnych kategorii (brudne i czyste) lub są wykonywane u kolejnego pacjenta. W czasie przygotowywania roztworów środków dezynfekcyjnych, mycia i dezynfekcji oddziału, sprzętu i aparatury zalecane są rękawice gospodarcze. Zawsze przed założeniem i po zdjęciu rękawic należy umyć i zdezynfekować ręce. Na rynku dostępne są rękawice dostosowane do rożnych procedur medycznych, a także rękawice bezpudrowe z przeciwbakteryjną powłoką zawierającą chlorheksydynę. Do zabiegow chirurgicznych muszą być stosowane rękawiczki chirurgiczne o najwyższej jakości.
Maski ochronne stosowane są w celu ograniczenia rozsiewu drobnoustrojów uwalnianych do otoczenia w czasie oddychania, rozmowy, kaszlu i kichania, a także ochrony przed wdychaniem mikroorganizmów rozsiewanych przez innych (kontakt z pacjentem zakażonym drobnoustrojami przenoszonymi drogą powietrzną, ryzyko kontaktu błon śluzowych z krwią lub płynami ustrojowymi). Maski powinny ściśle przylegać do twarzy (dokładnie zasłaniać usta i nos). W sytuacji ryzyka zakażenia drobnoustrojami przenoszonymi drogą powietrzno-pyłową zalecane są maski z filtrami zatrzymującymi cząsteczki o wielkości 1 μm ze skutecznością co najmniej 95% (N 95) i wartości PF-Protection Factor, stopień ochrony większej niż 10. Należy wspomnieć, że PF=10 to minimum ochrony uznane przez WHO. Maski należy zakładać tylko raz i zmieniać je, gdy stają się wilgotne lub osuną się z twarzy.
Okulary ochronne chronią oczy przed kontaktem z aerozolem krwi, stąd są zalecane w zabiegach związanych z ryzykiem jego powstania (chirurgia, endoskopia, stomatologia itp.). Wszystkie okulary powinny być zaopatrzone w taśmy gumowe mocujące je do głowy.
Czepki stosowane są wszędzie tam, gdzie wymagana jest aseptyka (blok operacyjny, sterylizatornia), zapobiegają rozsiewaniu się drobnoustrojów z włosów i złuszczonego naskórka. Czepki na głowę powinny przykrywać włosy, uszy, kark oraz czoło.
Buty ochronne używane są głownie na bloku operacyjnym; opinie na temat celowości ich stosowania w innych obszarach szpitala są sprzeczne. Jako element izolacji kontaktowej nie są zalecane z uwagi na niewielką przydatność oraz duże ryzyko przeniesienia drobnoustrojów z podłogi i botów na ręce. Ochraniacze mogą być stosowane tylko wyjątkowo – jedynie na oddziałach i w pomieszczeniach,w których prowadzona jest izolacja pacjentów zakażonych lub z upośledzoną odpornością. Nie ma wymogów prawnych do stosowania jednorazowych
ochraniaczy na obuwie dla osób odwiedzających pacjentów w szpitalach. Polskie regulacje prawne, dyrektywy europejskie, zalecenia CDC oraz metaanalizy medycyny opartej na faktach (Evidence Based Medicine, EBM) stanowią podstawę prawną i administracyjną uzasadniającą obowiązek stosowania środków ochrony osobistej. Zgodnie z regulacjami prawnymi środki te pracodawca dostarcza nieodpłatnie pracownikowi, dbając o ich jakość (muszą spełniać określone w odrębnych przepisach wymagania) i o edukację pracowników w zakresie zasad ich stosowania, w tym: wyboru właściwych środków, techniki zakładania i zdejmowania.
Zalecana kolejność zakładania środków ochrony osobistej
Niezwykle ważne jest prawidłowe stosowanie środków ochrony osobistej, w tym właściwe zakładanie, stosowanie w sposób uważny, z zachowaniem „izolacji” strony czystej (wewnętrznej) od zewnętrznej – potencjalnie skażonej, oraz właściwe usuwanie natychmiast po zakończonej czynności, z powodu której środki te zostały użyte.
1. Fartuch – przed rozpoczęciem procedury wymagającej zastosowania fartucha dobierz jego rozmiar; przed włożeniem rozłóż fartuch, trzymając go przed sobą; jeśli fartuch jest zbyt mały, zastosuj dwa – pierwszy zwiąż z przodu, drugi z tyłu.
2. Maska chirurgiczna lub maska z filtrem. Maska chirurgiczna: umieść maseczkę na twarzy, zasłaniając nos, usta i policzki; dopasuj maskę na grzbiecie nosa, modelując elastyczny element; zawiąż tasiemki za głową; maska z filtrem: po dobraniu odpowiedniej maski z filtrem załóż ją w sposób opisany powyżej, a następnie wykonaj kolejno wdech i wydech, sprawdzając jej szczelność (wpuklenie się powierzchni maski przy wdechu, nieprzepuszczanie powietrza przy wydechu).
3. Okulary lub przyłbica – załóż, starając się nie dotknąć rękami skóry.
4. Rękawiczki – wybierz rozmiar i typ (winyl, lateks, nitryl); załóż (najlepiej przy pomocy drugiej osoby); nałóż na ściągacz rękawa fartucha.
Zalecana kolejność zdejmowania środków ochrony osobistej
Kolejność zdejmowania środków ochrony osobistej
1. Rękawiczki – uchwyć zewnętrzną krawędź okolicy nadgarstka; zsuń z dłoni, przewracając rękawiczkę na drugą stronę; przełóż zdjętą rękawiczkę do dłoni w rękawiczce; wsuń palec dłoni bez rękawiczki pod rękawiczkę przy nadgarstku; zsuń od wewnątrz z dłoni, tworząc woreczek dla obu rękawiczek. Jeśli po zdjęciu rękawiczek ręce są brudne, umyj je, zanim zaczniesz zdejmować fartuch.
2. Okulary lub przyłbica – zdejmij, starając się nie dotknąć rękami skóry.
3. Fartuch – po użyciu rozwiąż tasiemki z tyłu; zdejmuj od szyi bez dotykania , „brudnej strefy” fartucha (część zewnętrzna z przodu po kontakcie lub prawdopodobnym kontakcie
z pacjentem, materiałem bądź powierzchnią skażoną mikroorganizmem); zwiń „czystą stroną” na zewnątrz (część wewnętrzna, zewnętrzna z tyłu i z boku bez kontaktu z materiałem potencjalnie zakaźnym).
4. Maska chirurgiczna lub maska z filtrem – rozwiąż najpierw tasiemkę dolną, później górną; ostrożnie usuń maskę; w przypadku maski z filtrem gumkę odciągnij nad głową i usuń maskę, chwytając za jej górną elastyczną krawędź.
Przed wykonaniem czynności zawartych w punkcie 1., 3. i 4. sprawdź, gdzie znajdują się pojemniki na zużyte środki ochrony osobistej oraz stanowisko do dekontaminacji rąk. Zdezynfekuj ręce lub umyj (jeżeli są wizualnie brudne) i zdezynfekuj.
Autor:
dr n. med. Małgorzata Fleischer
Katedra Mikrobiologii UM im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Źródło: „Zakażenia Szpitalne”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, nr 1/2014.
W tym numerze polecamy także:
Placówki ochrony zdrowia wytwarzają różnorodne odpady – przede wszystkim komunalne oraz medyczne. W tym drugim przypadku dzielone są na odpady zakaźne, niebezpieczne (toksyczne), nie niebezpieczne oraz niskoradioaktywne. Aby nie stały się przyczyną zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska, muszą być prawidłowo identyfikowane, segregowane i unieszkodliwiane. Niestety, często niedoskonałość wprowadzonych procedur sprawia, że odpady z poszczególnych grup są mieszane ze sobą.
Pielęgniarki w największym stopniu narażone są na ryzyko zakażeń wskutek zakłuć ostrym sprzętem medycznym. W Polsce brakuje jednak ujednoliconego modelu postępowania poekspozycyjnego, a istniejące przepisy nie zabezpieczają nas w pełni przed zakażeniem. Tymczasem dane szacunkowe mówią, że co roku dochodzi u nas do 37 tys. zakłuć ostrym sprzętem medycznym – to 100 dziennie! Czy to rzeczywista liczba, skoro nie ma mechanizmów pozwalających na precyzyjne monitorowanie takich niepożądanych zdarzeń?
Wymagania dotyczące mikrobiologicznej czystości powietrza i powierzchni szpitalnych są ściśle zależne od przeznaczenia pomieszczeń i profilu hospitalizowanych chorych.
Ręce są istotnym „wektorem” przenoszenia infekcji w placówkach służby zdrowia, stąd przestrzeganie zasad higieny rąk przez personel medyczny to nadal podstawowy i bardzo skuteczny sposób ograniczania zakażeń. Najważniejszą, zaznaczoną w czasie zmianą jest uznanie samej dezynfekcji za podstawową metodę dekontaminacji skóry rąk pracowników opieki zdrowotnej z wyjątkiem sytuacji, kiedy ręce są wizualnie brudne lub istnieje wysokie prawdopodobieństwo zanieczyszczenia rąk przetrwalnikami bakterii.
Komentarze